MÜSEMMEN-TESMÎN-MÜTESSA

     MÜSEMMEN 

     Her bendi sekiz mısradan oluşan nazım şeklidir.

     Müsemmen-i mütekerrir: Bir müsemmende ilk bendin son veya son iki mısraı diğer bütün bendlerin sonunda tekrarlanıyorsa buna mütekerrir müsemmen denir.
     1- a a a a a a a A   b b b b b b b A   c c c c c c c A 
     2- a a a a a a A A  b b b b b b A A  c c c c c c A A 

   
     Müsemmen-i müzdevic: İlk bendin son mısraı diğer bendlerin sonunda tekrarlanmıyorsa buna müzdevic müsemmen denir.
     a a a a a a a a   b b b b b b b a   c c c c c c c a 


          Örnek: Nev'î'nin (öl. 1599) 5 bendlik bir mütekerrir müsemmeninin ilk ve son bendleri.
          Bu aşk-ı mecâzun gam-ı hicrânına la'net
          Dünyada vü ukbâdaki hüsranına la'net
          Erbâb-ı gamun nâliş ü efgânına la'net
          Dilberlerinün va'de-i ihsanına la'net
          Yok yerlere itdükleri peymânına la'net
          Ol tâifenün gerçek ü yalanına la'net
          Bu san'atı icâd idenün cânına la'net
          Ecdâdına vü aslına erkânına la'net

          ...........

          Yüz hayf bizüm çekdügümüz renc ü anâya
          Hep sa'y-i belîğ itdügümüz gitdi hebâya
          Nev'îden irişsün bu nasihat zurefâya
          Dil virmeyenler her sanem-i mâh-likaya
          Tuş olmayalar gaflet ile tîg-i belâya
          Âmin diyeler hâzır olanlar bu duâya
          Bu san'atı icâd idenün cânına la'net
          Ecdâdına vü aslına erkânına la'net

          mef'ûlü mefâ'îlü mefâ'îlü fe'ûlün

                                                         Nev'î (öl. 1599)

          Açıklaması:
     Bu mecazi aşkın ayrılık gamına, dünya ve ahiretteki hüsranına, aşıkların feryat ve inleyişine, güzellerinin "bir gün sana aşkımı bağışlayacağım" diye verdikleri söze, bunun için boş yere ettikleri yemine, onların verdiği sözün gerçeğine de yalanına da lanet olsun. Bu sanatı (mecazi aşk-kul aşk) icat edenin canına, soyuna, sopuna, adet ve usulüne lanet olsun.
     Çektiğimiz eziyetlere, sıkıntılara yazıklar olsun, hem de yüzlerce. O güzel çabalarımız hep boşa gitti. Bu öğüt Nev'î'den zarif, kibar kişilerin kulağına erişsin, her ay yüzlü güzele gönül vermesinler, kendilerini yanılıp da bela kılıcının önüne atmasınlar. Burada hazır bulunanlar bu duaya amin desinler. Bu sanatı (mecazi aşk-kul aşk) icat edenin canına, soyuna, sopuna, adet ve usulüne lanet olsun.

TESMÎN 

     Asıl anlamı "sekizli" olan tesmin, daha önceden yazılmış bir gazelin her beytinin baş tarafına, bu beyitle aynı vezinde ve bu beytin ilk mısraı ile kafiyeli altı mısra eklenerek meydana getirilmiş ve bendlerden oluşmuş nazım biçimidir. Kafiye dizilişi   "a a a a a a (a a ), b b b b b b (b a), c c c c c c (c a)"  şeklindedir. Tesmin edebiyatımızda çok az kullanılmış bir nazım şeklidir.

     MÜTESSA' 

     Her bendi dokuz mısradan oluşan nazım şeklidir. Bilindiği kadarıyla bu nazım şeklini hiçbir meşhur Divan şairi kullanmamıştır.